مقدمه
تا قبل از دهه ۹۰ میلادی استفاده از اینترنت برای مردم عادی به سادگی امکان‌پذیر نبود چرا که استفاده از امکانات اینترنت نیاز به دانش خاصی داشت. محیط خط فرمانی و ساختار غیرگرافیکی اینترنت سبب شده بود که کاربران عادی علاقه چندانی به استفاده از اینترنت نداشته باشند.
در اوایل دهه ۹۰ پس از بوجود آمدن مفهوم وب در اینترنت و پروتکل HTTP که به سادگی امکان به اشتراک گذاشتن مستندات در اینترنت را در اختیار کاربران قرار می‌داد، روز به روز بر تعداد کابران اینترنت افزوده شد. از سوی دیگر با اضافه شدن کاربران اینترنت، حجم مستندات نیز روز به روز افزایش یافت. مسلما خطوط سابق اینترنتی و سرورهای موجود، توانایی چوابگویی به خیل عظیم کاربران را نداشتند.
همچنین با زیاد شدن کاربران و بالا رفتن حجم مستندات و نیز سادگی انتشار اطلاعات در اینترنت، مفاهیم تجاری نیز وارد عرصه اینترنت شدند. شرکت‌های تجاری نیاز به سرورهایی داشتند که این امکان را به آنها بدهد که به سادگی و با سرعت بالا بتوانند اطلاعات خود را در اختیار مشتریان و کاربران خود قرار دهند.
بالطبع این امکان وجود نداشت که هر شرکت یا سازمانی که قصد راه اندازی سایت‌های اینترنتی را دارد، خود اقدام به راه اندازی سرور برای خود کند، چرا که با وجود کاربران زیاد این سایت‌ها و حجم بالای ترافیک، نیاز به اتصال‌هایی با سرعت‌های بسیار بالا وجود داشت که مسلما حتی در صورتی که این امکان از لحاظ عملی وجود داشته باشد، هزینه بالایی را می‌طلبید.

راه حلی که برای این مشکل به نظر رسید، راه اندازی مراکز خاصی تحت عنوان Data Center یا مراکز داده‌ای بود. دیتا سنترها با در اختیار داشتن اتصالات پرسرعت به اینترنت و همچنین داشتن سرورهای قوی و متعدد، امکان راه اندازی سرورهای وب را برای عموم مردم ممکن ساختند.
شرکت‌های تجاری و مردم می‌توانستند با اجاره کردن فضای محدودی از این سرورها، سایت‌های وب خود را در معرض دید عموم قرار دهند. برخی از شرکت‌های بزرگ نیز با توجه به نیاز خود، اقدام به اجاره کردن یک سرور در مرکز داده‌ای می‌کردند و آن را از راه دور و با ابزارهای خاصی کنترل می‌کردند.
اکنون با توجه به رشد سریع اینترنت، روز به روز به تعداد دیتا سنترها اضافه می‌شود، به طوری که در حال حاضر در اکثر کشورهای پیشرفته این مراکز وجود دارند. تمرکز این مراکز به خصوص در کشور آمریکا بسیار زیاد است. دلیل آن ارزان بودن نرخ اتصال به اینترنت و همچنین در دسترس بود سرعت‌های بالا می‌باشد.
برخی از این دیتا سنترها از طریق خطوط مختلف فیبر نوری، پهنای باندی بیش از ۴ گیگابیت بر ثانیه را در اختیار دارند و تعداد سرورهای این دیتا سنترها معمولا بیش از ۱۰۰۰ است که بر اساس مشخصات به متقاضیان اجاره داده می‌شود.
پارامترهای زیادی در قیمت اجاره ماهان یک سرور تأثیرگذار است که می‌توان به سرعت CPU، مقدار حافظه RAM، و اندازه Hard Disk، حداکثر ترافیکی که ماهیانه در اختیار کاربر قرار می‌گیرد، سیستم عامل سرور و همچنین سابقه مرکز داده‌ای بستگی دارد.

مشخصات یک Data Center
دیتا سنترهای متفاوتی در نقاط مختلف دنیا وجود دارد که با توجه به نیاز و همچنین شرایط منطقه‌ای طراحی و ساخته شده‌اند. استاندارد خاصی برای یک دیتا سنتر وجود ندارد اما در اینجا سعی شده است به برخی از مشخصات عمومی یک مرکز داده‌ای اشاره شود.

در اختیار داشتن اتصالات مختلف به اینترنت از طریق ISP و ICP های متعدد
به طور معمول یک Data Center برای اتصال به اینترنت از چندین اتصال مختلف استفاده می‌کند تا در صورتی که هر یک از اتصالات به دلیلی از کار افتادند، در سرویس‌دهی مرکز، وقفه‌ای پیش نیاید. برخی از دیتا سنترهای معروف با بیش از ۱۲ اتصال مختلف به اینترنت متصل هستند.

وجود سیستم قدرت و پشتیبان
یکی از مهمترین مسائل در دیتا سنتر، سرویس‌دهی بدون وقفه به مشتریان می‌باشد. با توجه به امکان قطع برق به دلایلی همچون حوادث غیرمترقبه یا جنگ، نیاز به سیستم برق پشتیبان ضروری است. معمولا دیتا سنترهای بزرگ از UPS های مخصوصی استفاده می‌کنند که امکان سرویس‌دهی به بیش از ۱۰۰ کامپیوتر را هنگام قطع برق دارند. علاوه بر UPS ژنراتورهای قوی نیز در مزکز داده‌ای وجود دارند تا در صورت قطع بلند مدت برق، سرویس‌دهی بدون وقفه انجام شود.

وجود سرورهای متعدد
هدف اصلی یک دیتا سنتر در اختیار گذاشتن سرورهای وب برای مشتریان است. سرورهای مورد استفاده با توجه به نیاز و امکانات دیتا سنتر تعیین می‌شود. تنها تفاوت مهم، نوع سرورهای مورد استفاده توسط دیتا سنتر است. در دیتا سنترها از دو نوع سرور استفاده می‌شود؛ سرورهای Rackmount و سرورهای Desktop، با توجه به حجم کم سرورهای Rackmount این امکان برای مرکز داده‌ای فراهم می‌شود که در فضایی کوچک تعداد زیادی سرور قرار گیرد. اما مسئله مهم در این نوع سرورها، قیمت بالای این سرورها نسبت به سرورهای Desktop است. علاوه بر این، امکان ارتقاء سرورهای Rackmount تنها به مقدار اندک امکان پذیر است. با توجه به این موضوع اکثر دیتا سنترها از سرورهای Desktop استفاده می‌کنند.

مشخصات فیزیکی
با توجه به این نکته که اکثر سرورهای وب از نوع Desktop می‌باشند، ساختمان‌های مراکز داده‌ای اکثرا با سقف‌های بلند ساخته می‌شوند که علاوه بر تهویه هوا، امکان قرار دادن سرورهای بیشتری را داشته باشند. همچنین در تمامی دیتا سنترها، مسیرهایی برای گذراندن کابل‌های شبکه و همچنین کابل‌های برق وجود دارد. علاوه بر اینها وجود سیستم تهویه قوی برای پایین نگاه داشتن دمای سرورها ضروری می‌باشد. البته مشخصاتی همچون وجود سقف کاذب، کف کاذب و همچنین سیستم اطفاء حریق در برخی موارد توصیه شده است.
مسئله مهم در دیتا سنترها، امکان استفاده متقاضیان از سرورها می‌باشد که در این بخش به آن می‌پردازیم.

نحوه در اختیار گرفتن یک سرور وب
پس از اینکه متقاضی سرور، با شرایط قراردادی که دیتا سنتر مفاد آن را تنظیم کرده است، موافقت کرد یک سرور در اختیار وی گذاشته می‌شود. بسته به نوع قرارداد سرور می‌تواند تنها شامل سیستم عامل و یا نرم‌افزارهای کمکی همچون نرم‌افزارهای FTP و یا Control Panel سایت باشد. در صورتی که این نرم‌افزارها بر روی سرور نصب نباشد، متقاضی خود باید این نرم‌افزارها را نصب کند. متقاضی اکثرا از طریق Remote Terminal ها و یا نرم‌افزارهای خاصی مانند PCAnywere سرور خود را از راه دور کنترل می‌کنند. پس از نصب و تنظیمات نرم‌افزاری، سرور آماده سرویس‌دهی می‌شود و بر حسب نیاز متقاضی استفاده می‌شود.
نکته قابل توجه، کنترل سرورها توسط متقاضی از راه دور است. با توجه به این موضوع مسئولیت کلیه مسائل و مشکلات سرور از جمله از کار افتادن سرویس‌ها و نرم‌افزارها و یا حملات هکری به عهده متقاضی می‌باشد.
البته در شرایط خاص و پرداخت مبالغ معین متقاضی می‌تواند از خدمات دیتا سنتر استفاده کند.
هرچند در شرایط بحرانی همچون حملات گسترده که منجر به از کار افتادن تمامی سرورها شود، معمولا دیتا سنتر برای سرویس‌دهی به تمامی سرورها، با مشکل برخورد می‌کنند که در این صورت طبق اولیت‌های خود اقدام به رفع مشکل می‌کنند.
آیا امکان راه اندازی چنین مرکزی در ایران وجود دارد؟ این سؤالی است که در بخش بعد به آن می‌پردازیم.

ضرورت راه اندازی Data Center در ایران
شرکت‌های ایرانی از روش‌های متفاوتی برای راه‌اندازی سایت‌های خود استفاده می‌کنند. برخی، از امکانات ISP های داخلی استفاده می‌کنند. این روش علیرغم این که امکان پشتیبانی مناسبی را برای مدیر سایت فراهم می‌کند، از سوی دیگر به دلیل پایین بودن پهنای باند ISP های ایرانی و همچنین نامتقارن بودن اتصالات (پایین‌تر بودن پهنای باند ارسال نسبت به دریافت) و همچنین بالا بودن ترافیک در برخی ساعات خاص، عملا باعث کند شدن سایت می‌شود.
روش دیگر، استفاده از امکانات شرکت‌های خارجی است که روش‌های مختلفی انجام می‌پذیرد. این روش‌ها علاوه بر بالا بردن هزینه‌ها، مشکلات خاصی را برای سایت‌های ایرانی به وجود آورده است که از مهمترین آنها می‌توان به مسائل امنیتی اشاره کرد که برای مدتی بزرگترین دغدغه مدیران سایت‌های ایرانی بود.
همه راه حل‌هایی که برای راه اندازی سایت‌های ایرانی مورد بررسی قرار گرفت، دارای مشکلاتی بودند. البته مشکلاتی که در فصل قبل به آنها پرداختیم، تنها مربوط به کاربران ایرانی این سرویس‌ها بود ولی راه حل‌های قبلی هزینه‌هایی را هم به شرکت مخابرات به عنوان بزرگترین ارائه دهنده خدمات اینترنت در ایران وارد می‌کند که در بخش‌های بعد به آن اشاره می‌شود.

مزایای راه اندازی دیتا سنتر در ایران
– پایین آمدن ترافیک Gateway های شرکت مخابرات
در حال حاضر بیش از ۳۰ سرور در کشورهای غربی (اکثرا کانادا، آمریکا و انگلیس) در اجاره شرکت‌های ایرانی قرار دارند. ترافیک ماهانه هر سرور به طور متوسط ۴۰۰ گیگابایت می‌باشد که در مجموع بیش از ۱۲۰۰۰ گیگابایت ترافیک به Gatewy های شبکه دیتا کشور وارد می‌کند. با توجه به این که اکثرا بازدیدکنندگان این سایت‌ها ایرانی هستند، در حقیقت کاربر ایرانی باید برای بازدید سایت ایرانی، علاوه بر این که باعث بالا رفتن ترافیک در Gateway های شرکت مخابرات می‌شود، خود نیز متوسط زمان بیشتری را باید منتظر بماند.
این مسئله در شکل ۱ نشان داده شده است.

نکته جالب توجه این است که طبق مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، کلیه ISP ها باید سرویس خود را از شرکت مخابرات و یا شرکت‌های مورد تأیید مخابرات (ICP ها) دریافت کنند که این شرکت‌ها نیز اکثرا به نوعی به شبکه دیتا متصلند. در نتیجه عملا تمامی ISP ها به نوعی به شبکه دیتای کشور متصل هستند.
حال اگر مرکز داده‌ای در ایران تأسیس شود، همانطور که در شکل ۲ نشان داده شده است، علاوه بر اینکه عملا هیچ ترافیکی به Gateway های دیتا وارد نمی‌شود، متوسط زمان انتظار برای مشاهده صفحات نیز بسیار کمتر خواهد بود.
نکته دیگر اینکه هنگام به وجود آمدن مشکلات پیش‌بینی نشده در Gateway ها اصلی مخابرات حداقل این امکان برای کاربران ایرانی وجود دارد که سایت‌های فارسی و ایرانی را به راحتی مشاهده کنند چرا که در این صورت عملا نیازی به اتصال به شبکه اصلی اینترنت وجود ندارد.

با توجه به ساختار شبکه انتقال داده شرکت مخابرات و دیتا، می‌توان حداکثر تخمین hop 10 برای رسیدن کاربران ایرانی به سایت‌های ایرانی در نظر گرفت، هرچند در تست‌هایی که بر روی سرورهای وب برخی ISP ها که از خدمات شرکت مخابرات استفاده می‌کردند، به عدد ۸ hop (واحد اندازه گیری مدت زمان انتقال یک بسته اطلاعاتی از منبع به مقصد) در هر اتصال به دست آمد که در مقایسه با سرورهای ایرانی واقع در خارج از کشور عدد قابل قبولی است.

استفاده بهینه از امکانات موجود
شرکت مخابرات ایران سرمایه گذاری عظیمی در بخش دیتا و اینترنت انجام داده است. خطوط فیبر نوری که در سرار تهران و ایران نصب شده است، پهنای باند بالایی را در اختیار گذاشته است.
در تهران، یک حلقه با پهنای باند بیش از ۴۲۲ مگابیت بر ثانیه بین ۸ مرکز اصلی مخابراتی وجود دارد که عملا با چنین پهنای باندی می‌توان یک مرکز داده‌ای با استانداردهای جهانی را پیاده سازی کرد. تنها کافی است که دیتا سنتر مورد نظر به یکی از مراکز اصلی این حلقه متصل شود که در نتیجه با هزینه اندکی می‌توان از امکانات موجود استفاده کرد.

هزینه پایین‌تر
بیش از ۵۰ درصد هزینه یک سرور اجاره‌ای در مرکز داده در خارج از کشور، مربوط به هزینه پرسنل آن مرکز و هنچنین اجاره نرم‌افزارهای نصب شده بر روی سرور می‌شود. با توجه به پایین بودن دستمزد متخصصان ایرانی نسبت به همتاهای غربی، طبیعتا هزینه سرور در ایران پایین‌تر از معادل خارجی خواهد بود.

امنیت بیشتر برای سرورها
مطمئنا زمانی که سرورهای ایرانی در خاک ایران وجود داشته باشند، می‌توان از اطلاعات آنها به نحو شایسته‌تری محافظت کرد.
علاوه بر حفاظت اطلاعات عمومی، اطلاعات مخصوص به سرورهای شرکت و سازمان‌های دولتی نیاز به حافظت ویژه‌ای دارد و در صورتیکه این سرورها در یک مرکز داده‌ای در ایران باشند، قطعاً حفاظت بیشتر نیز از آنها امکانپذیر خواهد بود.
در زمان بحران‌های عمومی مانند حملات هکری و یا مشکلات مشابه، مدیران یک مرکز داده ایرانی می‌توانند سریع‌تر از مسئولین یک مرکز داده‌ای خارجی برای رفع مشکل اقدام نمایند.

مزایای در اختیار داشتن دیتا سنتر در آینده
پس از اجرای کامل پروژه Flag، ایران از طریق BackBone های پرقدرت به پهنای باند ۱۰ گیگابیت بر ثانیه متصل خواهد شد. در این صورت پهنای باندی که در اختیار ایران قرار می‌گیرد، تفاوت چندانی با کشورهای پیشرفته اروپایی و آمریکایی نخواهد داشت. علاوه بر این و با توجه به موقعیت فیزیکی ایران در منقطه و عنایت به این نکته که اکثر کشورهای منطقه به وسیله فیبرهای نوری قصد برقراری ارتباط با ایران را دارند، عملا ایران در آینده به چهارراه ارتباطی خاورمیانه، کشورهای تازه استقلال یافته، پاکستان و افغانستان تبدیل خواهد شد.
در صورت اجرای موفق پروژه راه اندازی دیتا سنتر در ایران، کشور عزیزمان به عنوان اولین کشوری در خاورمیانه دارای مرکز داده‌ای است شناخته می‌شود. با توجه به استقبال گسترده از اینترنت در خاورمیانه و به خصوص کشورهای عربی و بازار رو به رشد آن، و همچنین کمبود متخصص در این کشورها و نیاز روز افزون شرکت‌های دولتی و خصوصی این کشورها به در اختیار گذاشتن سرورهای وب و سایت‌های اینترنتی، ایران می‌توان با هزینه پایین سرورهای خود، مشتریان بسیاری را در منطقه به خود جلب کند. در مرحله بعدی و با توجه به جهانی بودن شبکه Flag حتی می‌توان بازار سرورهای وب کشورهای اروپایی و آمریکایی را با هزینه پایینی که سرورهای ایرانی خواهند داشت، به دست آورد.
این امر علاوه بر ایجاد اشتغال و ارزآوری، باعث بالا رفتن سطح دانش فنی و علمی ایران در زمینه سرورهای وب خواهد شد.
پیش از پایین نوشته، ذکر این نکته را ضروری می‌دانم که مهم‌ترین قدم برای اجرای این طرح، مجاب کردن شرکت مخابرات ایران برای در اختیار گذاشتن خطوط فیبر نوری به دیتا سنتر است. این نکته برای شرکت مخابرات ایران باید کاملا مشخص شود که دیتا سنتر نه تنها از امکانات مخابرات برای اتصال به اینترنت استفاده نمی‌کنند، بلکه وجود آن باعث پایین آمدن ترافیک Gateway های اتصالی دیتا به اینترنت خواهد شد که در نتیجه منجر به کاهش هزینه‌های این شرکت در بلند مدت می‌گردد.
مطالبی که به عنوان مزایای راه اندازی دیتا سنتر در ایران مطرح شد، تنها گوشه‌ای از مزایای این طرح بود که با تحقیقات اندک نگارنده حاصل شده است. همچنین در انتها این نکته را قابل ذکر می‌دانم بانک‌ها و به خصوص مسئولین محترم پروژه ملی تکفا، امکان راه اندازی اصولی این مرکز وجود نخواهد داشت. امیدوارم با توجه به اهمیت این طرح و نیز عزم دولت برای گسترش فناوری اطلاعات در کشور، مسئولین محترم در راه اندازی این پروژه حضوری فعال داشته باشند، چرا که این طرح باعث کم شدن فاصله کشورمان با سایر کشورهای پیشرفته در زمینه فناوری اطلاعات خواهد شد.