کاریکاتور عبارتست از؛
۱. هنرِ ارائه تصاویر اشخاص یا اشیاء، که در آن صفات و خصوصیات بارز فرد یا شیئ، به نحوی اغراق‌آمیز، مضحک و غیرطبیعی به تصویر کشیده می‌شود.
۲. تصویر یا هر اثر هنری که به نحوی مضحک و اغراق آمیز، ویژگی‌های موضوع اصلی را به نمایش می‌گذارد.
۳. تصویر مشابه، مضحک و غیرطبیعی از چیزی ارائه دادن.
۴. تقلید کردن از روی تمسخر.
در مجموع شاید بتوان به طور خلاصه اینگونه گفت که کاریکاتور تصویری است که به منظور هجو کردن چیزی یا کسی کشیده می‌شود. کاریکاتور یک شخص باید مضحک باشد و در کشیدن آن باید نمایش اعضای بدن سوژه مبالغه کرده و شخصیت سوژه را بنمایاند.
کلمه کاریکاتور از کالمه ایتالیایی «کاریکار» گرفته شده که به معنای اغراق است اما اغراق در کاریکاتور یا طنز تصویری، باید سنجیده، منطقی و هوشمندانه باشد. برخی از پژوهشگران هنر کاریکاتور، عقیده دارند که کلمه کاریکاتور کوتاه شده «کاریکاتورا» است که در قرن شانزدهم در ایتالیا توسط طراح و نقاش آن زمان، «آنیبال کاراکی» مصطلح گردید.
هنرمندان (در مسائل سیاسی) از چهره‌های واقعی سیاستمداران و یا کسانی که به نوعی خبرساز هستند، کاریکاتور می‌کشند. بسیاری از کاریکاتورها برای خنداندن بیننده کشیده شده است اما بعضی از آنها (مثل موضوعات سیاسی) با اینکه در نگاه اول خنده‌دار هستند، اما معنای ثانوی عمیقی در خود دارند.
در ادبیات نیز کلمه کاریکاتور به توصیفی که جنبه مسخره آمیز یا هجوآمیز دارد و شخص یا اشخاص مورد توصیف را به شکل اغراق آمیزی مجسم می‌کند، اطلاق می‌گردد و سابقه این شیوه به دوران یونان باستان می‌رسد. «چارلز دیکنز» از جمله نویسندگان بزرگی است که از این شیوه «کاریکاتورهای ادبی» در آثار خود استفاده فراوان کرده است.

تاریخچه پیدایش کاریکاتور
گفته شده است که هنر کاریکاتور خیلی پیش از پیدایش روزنامه نگاری و حتی اختراع صنعت چاپ در دنیا رواج داشته و در واقع عمری به درازای تاریخ مکتوب انسان دارد! قرن‌ها پیش از اینکه اصطلاحات کاریکاتور، کارتون (یا هر عنوانی که در زبان‌های مختلف به آن داده شده) ابداع گردد، این هنر در عصر باستان شناخته شده و رواج داشته است.
اولین کاریکاتورهایی که در آنها مسائل سیاسی و اجتماعی مطرح شد، در حفاری‌های شهر پمپی به دست آمده که تقریبا ۱۹۰۰ سال پیش در زیر گدازه‌های آتشفشانی پنهان بود. این کاریکاتورها بر روی ستون‌های سنگی کنده شده بود و در معرض دید همگان قرار داده می‌شد.
در قرن اخیر اگر چه در نقاشی‌های نقاشان بزرگ قرن ۱۶ میلادی، از قبیل «هولباین» و «بروگل» نقش‌های کاریکاتور فراوان به چشم می‌خورد، اما سنت کاریکاتور سازی که اساس آن تاکید بر جنبه‌های خنده آور اشخاص است، در قرن ۱۷ میلادی به دست «کاراچی» در ایتالیا پایه گذاری شد.
«آگوستینو کاراچی» نقاش ایتالیایی اولین هنرمندی بود که برای سرگرمی خود و دوستانش از چهره انسان‌های واقعی، تصاویر کمیک (Comic) می‌کشید. کسانی که از کارگاه او دیدن می‌کردند، سوژه‌های تصاویر وی می‌شدند. این بازدیدکنندگان چهره خود را به صورت سگ، خوک، قاطر و یا حتی پارچ آب و قرص نان می‌دیدند.
پس از آن، هنرمندان دیگری نیز به کاریکاتور روی آوردند. معروفترین آنان در قرن ۱۸ نقاش انگلیسی «ویلیام هوگراث» بود. «هوگراث» نمی‌خواست به عنوان یک کاریکاتوریست شناخته شود. در حقیقت کارهای وی بسیار جدی‌تر از کاریکاتورهایی بود که پیش از آن کشیده شده بود. در طرح‌ها و نقاشی‌ها وی تمام چیزهای شیطانی و احمقانه در انگلستان آن زمان نشان داده شده است. او به ندرت چهره واقعی مردم را می‌کشید، اما شخصیت‌ها در تصاویر وی شامل آدم‌های خوب و بد، مست‌ها، مردان و زنان مدپرست هستند. «هوگراث» هنرمندی بزرگ بود و نشان داد که یک کاریکاتور تا چه اندازه می‌تواند پرمعنا باشد. دیگر هنرمندان انگلیسی برای نمایش زشتی و حماقت بویژه در سیاست از شیوه «هوگراث» پیروی کردند.
نامدارترین این هنرمندان «توماس رولندسون»، «جیمز گیلری»، و «جرج کرویک شانک»، بودند. آنها همه چیز را، از مدل‌های مختلف کلاه گرفته تا سیاستمداران مشهور، به مسخره می‌گرفتند و مورد حملات شدید خود قرار می‌دادند. این تصاویر با شیوه خشونت آمیز و زننده خود، همان اثری را داشتند که امروز کاریکاتورها در روزنامه‌ها دارند و حاکی از نگرش این هنرمندان در طول چهل سال به اتفاقات آن روزگار هستند.
در سال ۱۸۳۰ هنرمند و ناشر فرانسوی «شارل فیلیپون» روزنامه‌ای ارزان قیمت و مصور منتشر کرد که به کاریکاتور اختصاص داشت. این نشریه که «لاکاریکاتور» نامیده می‌شد چنان با استقبال روبرو شد که دو سال بعد فیلیپون را مصمم به انتشار روزنامه‌ای دیگر به نام «لاشاریواری» نمود. هر دو روزنامه در مبارزه شدید با دولت وقت، چنان سر و صدایی ایجاد کردند که چندین بار از ادامه فعالیت بازداشته شدند. یکی از نقاشان برجسته‌ای که در این روزنامه مشغول به کار بود یعنی «انوره دومیه» بخاطر تصویری که از پادشاه «لویی فیلیپ» کشیده بود و او را در حال بلعیدن کیسه‌های پول نشان می‌داد، به شش ماه حبس محکوم شد.
در انگلستان نیز مجله‌ای با نام «مشت» در سال ۱۸۴۱ تاسیس شد. تصاویر این نشریه جدیت کمتری داشتند و برخلاف همتای فرانسوی خود، بیشتر بر طنزی لطیف و ملایم تکیه داشت.

انواع کاریکاتور
کاریکاتور از نظر شکل و طراحی پنج نوع است که عبارتند از:
۱. کاریکاتور ساده: در این نوع کاریکاتور، طرح، تناسب اعضای بدن انسان و اشیاء را تغییر می‌دهد.
۲. طرح‌های هجایی: این طرح‌ها، کاریکاتورهایی هستند که ضمن تغییر، عیب‌جو و ریشخند کننده نیز هستند. در کاریکاتورهای سیاسی، بیشتر از این طرح‌ها استفاده می‌شود.
۳. طرح‌های کمیک: معمولا ژورنالیست‌ها، صفحه فکاهی خود را از این طرح‌ها پر می‌کنند. هدف اصلی این طرح‌ها بیشتر خنداندن خوانندگان روزنامه یا مجله است و طراح، اهداف تربیتی و یا اجتماعی را دنبال نمی‌کند.
۴. طرح‌های روز: نقش اصلی و اساسی آن، انتقاد و تفسیر کارها و فعالیت‌های روزانه در روزنامه و مجلات است.
۵. طرح‌های فانتزی: آنها هم کم و بیش کمیک هستند اما تخیل در آنها نقش اساسی دارد.

در ادامه بحث مقوله کاریکاتور به عنوان نمونه به بررسی آثار «دیوید لوین» می‌پردازیم:
یکی از مهمترین و بهترین کایکاتوریست‌های دنیای معاصر هنرمند آمریکایی «دیوید لوین» است. نکته اختصاصی در کار «لوین» تمرکز توجه او روی چهره است و این یک توجه کلاسیک است.

ویژگی‌های کاریکاتور
در طرح کاریکاتور، یک چین، یک خط، مبالغه در یک برجستگی یا انحناء، حتی یک نقطه مبین واقعیتی است. از اینرو کاریکاتوریست به عنوان مفسری شناخته می‌شود که فرآیند طرح را از محدوده یک پیام آنی و ساده و عینی برمی‌گیرد و به سوی انگیزه‌ای برای تفکر پیش می‌راند.
آنچه کلمه کاریکاتور بدان اطلاق می‌شود ممکن است تنها یک طرح تمثیلی یا کنایه‌ای باشد، با این هدف که بجای خنداندن بیننده، وی را به تفکر وا می‌دارد. آنچه از کلمه کاریکاتور برمی‌آید این است که یک اثر کاریکاتور معمولا مقداری تخیل و اغراق را در خود آمیخته دارد. مهمتر از آن اینکه، در بیان هدف خود از اصطلاحات روزمره و عام به همان شکل متداول بهره می‌گیرد. این خود یکی از ویژگی‌های تعیین کننده کاریکاتور در منطقه زمانی خلق اثر است.
با دیدن کاریکاتور، ناخودآگاه مفهوم خنده و شوخی در ذهن تداعی می‌شود. اما اگر از این جهت به تعداد بیشمار آنها نگاه کنیم، می‌بینیم در بسیاری از این تصاویر، سعی در ایجاد خنده و شوخی صرف نبوده است. در حقیقت بعضی از بزرگترین آثار کاریکاتور، به لحاظ جدی بودن و تأثیری که بر عواطف و احساسات وارد می‌کند، با سایر اشکال هنری‌های تجسمی به رقابت برخاسته‌اند.