موضوع رابطه ایران و آمریکا، همواره یکی از مباحث مهم محافل سیاسی و مطبوعاتی دو کشور بوده و دامنه آن بنابر دلایلی که دائما در حال تغییرند، از ایجاد رابطه دوستانه و همکاری نزدیک تا رویارویی مستقیم و خصمانه امتداد ‌یافته است. در این بین کنش‌ها و واکنش‌هایی شکل گرفته که هر یک سنگی از دیوار بلند بی‌اعتمادی میان ایران و آمریکا را برافراشته است.
در این خصوص عده‌ای از فرهیختگان و اندیشمندان دو کشور میان منافع ملی ایران و منافع جهانی آمریکا مشابهت دیده و رابطه همکاری (سیاسی) میان دو کشور را ضروری ‌دانسته‌اند، ولی عده‌ای دیگر به تعارضات بین این اهداف و منافع تهران و واشنگتن اشاره کرده، انتهای جاده ارتباط و همکاری میان دو کشور را بن‌بست می‌بینند.
ماهیت این روابط هر چه باشد، برای هر دو کشور شایسته پژوهش و بررسی است. تحقیق حاضر به موضوع رابطه ایران و آمریکا خواهد پرداخت.
متن مقدمه
بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، رابطه کشورمان با آمریکا قطع شد، که البته این قطع رابطه از سوی آمریکا صورت گرفت. اما چندی است که از سوی برخی مسئله رابطه با آمریکا و مذاکره نمودن با ایالات متحده، مطرح و پیشنهاد می‌شود. به منظور ارائه دلائل متقن و مستدل برای داشتن رابطه با آمریکا بایستی تحقیقات و بررسی‌های علمی در زمینه‌های ارتباط و پیامدهای آن صورت گیرد و بتواند با توجه به ساختار فکری و روحی قشر جوان – به عنوان مخاطبان اصلی این تحقیق – به ابهامات موجود در این زمینه پرداخته و در رفع آنها تلاش کند.
در مباحث و موارد مطرح شده، اغلب به جنبه‌ها و پیامدهای اقتصادی مثبت در نتیجه رابطه با آمریکا برای ایران اشاره می‌شود و لذا لازم است تا با بررسی علمی و دقیق، زوایای این مسئله روشن شود. بنابراین، هدف این تحقیق آن است که به ارزیابی رابطه ایران و آمریکا از دیدگاه اقتصادی بپردازد و بتواند رافع شبهات و پاسخگوی سؤالات قشر جوان کشور – به عنوان یک ضرورت – باشد.
سؤالات و شبهات گوناگونی را که در این زمینه می‌تواند مطرح باشد به اجمال می‌توان در چند مورد زیر خلاصه نمود:
۱. آیا رابطه با آمریکا از جنبه اقتصادی به نفع ایران خواهد بود؟
۲. ایران چه منافعی از ارتباط با آمریکا به دست خواهد آورد؟
۳. چرا آمریکا در ایجاد ارتباط با ایران از خود تمایل زیادی نشان می‌دهد؟
۴. آمریکا در ایجاد ارتباط با دیگر کشورها، چه پیامدها و مقاصد اقتصادی را دنبال می‌کند؟ و تجربه گذشته آمریکا در این زمینه چه چیز را نشان می‌دهد؟
۵. چگونه و تحت چه شرایطی و با چه پیش شرط هایی می‌توان با آمریکا مذاکره کرده و به ایجاد ارتباط با آن کشور اقدام نمود؟
و … .
اگر به مقالات و مصاحبه‌های صورت گرفته در این زمینه توجه کنیم، مشاهده می‌شود که اغلب با نگرش‌های سیاسی به مسئله توجه شده است که در بسیاری از آنها – به جرأت می‌توان گفت که – پشتوانه علمی مستدلی وجود ندارد. حجم مقالات، مطالعات و تحقیقات انجام شده در کشور، در خصوص آمریکا و رابطه با آن کشور، در مقابل مطالعات انجام شده در آمریکا، به عنوان مهم‌ترین چالش سیاست خارجی آن کشور طی بیست سال گذشته، متأسفانه بسیار اندک و حتی قابل اغماض می‌باشد. بنابراین، در این تحقیق سعی خواهد شد از ارائه تحلیل‌های ذهنی که فاقد پشتوانه علمی و متقن می‌باشند، پرهیز شود. همچنین، می‌توان با ترسیم راهبردهای مناسب، لااقل قشر جوان را از نتایج ارزیابی اقتصادی رابطه با آمریکا آگاه نمود و به سؤالات موجود در ذهن آنها و دیگران پاسخ داد.
لازم به توضیح است که رابطه یک عمل دو سویه است که نیاز به تبادل چیزی از سوی طرفین رابطه می‌باشد؛ مثلا در رابطه اقتصادی، یک طرف پس از مذاکره و توافق، قبول می‌کند که در برابر چیزی که از طرف دیگر می‌گیرد، چیز دیگری به آن طرف بدهد. بنابراین، شرط رابطه داشتن، ایجاد مذاکره و توافق و سپس تبادل دو سویه است. البته، رابطه می‌تواند در شکل‌های مختلفی چون رابطه اقتصادی، رابطه سیاسی، رابطه فرهنگی، رابطه اجتماعی و … مورد بررسی قرار گیرد که در دیپلماسی خارجی، هر یک از این روابط دارای یک جریان تأثیر و تأثّر نسبت به دیگری می‌باشد؛ مثلا، در صورت داشتن رابطه اقتصادی، لازم است که به رابطه فرهنگی و سیاسی دو کشور نیز توجه داشت و آن را مد نظر قرار داد.
در این تحقیق، هدف، بررسی داشتن یا نداشتن رابطه سیاسی ایران و آمریکا می‌باشد که در صورت برقراری رابطه سیاسی، ارزیابی شود که از منظر اقتصادی آیا رابطه به نفع است یا به ضرر، چرا که برخی، داشتن منافع اقتصادی حاصل از یک رابطه سیاسی با آمریکا را مورد تأکید قرار می‌دهند، و از سوی دیگر برخی مدعی‌اند که اگر رابطه سیاسی با آمریکا داشته باشیم، باتوجه به تجارب رابطه آمریکا با دیگر کشورها و ایران قبل از انقلاب، کشور ما نه تنها منفعتی نمی‌برد، بلکه متحمل ضررهای اقتصادی و غیراقتصادی بسیاری می‌شود. بنابراین، هدف ما ارزیابی اقتصادی داشتن یک رابطه سیاسی بین ایران و آمریکا است. صرف داشتن یک رابطه اقتصادی نمی‌تواند مبنای تحلیل و بررسی قرار گیرد، چرا که در مقاطع مختلفی ما با آمریکا دادوستد اقتصادی و تجاری داشته‌ایم ولی بعد از مدتی شاهد بوده‌ایم که بعضی از مصالح و منافع سیاسی باعث شده که دولت آمریکا بطور یک جانبه رابطه اقتصادی را قطع کند.
البته لازم به توضیح است که اگر هم در پایان این تحقیق، این نتیجه حاصل شود که ایران و آمریکا بایستی با هم رابطه سیاسی داشته باشند (از منظر اقتصادی) این بدین معنی نیست که بدون توجه به دیگر پیامدهای رابطه، از جمله پیامد سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، ارزشی و … ما داشتن رابطه را تجویز کنیم. بایستی با یک بررسی همه جانبه و فراگیر، استخراج شود که آیا داشتن رابطه سیاسی بین ایران و آمریکا از جنبه‌های مختلف مورد نظر به نفع ایران خواهد بود یا خیر؟
بعد از آنکه ضرورت و اهداف انجام چنین تحقیقی ارائه شد و حیطه مطالعات مورد نظر مشخص گشت، از خود می‌پرسیم که چرا برخی، رابطه را تجویز و پیشنهاد می‌کنند؟ واقعیت امر آن است که در صد ساله اخیر و تاریخ دوران گذشته، ایران به دلیل داشتن حکام مستبد و نفوذ استعمار در این حکام و بعضا نخبگان، بحران داشته است و هرگاه به دلایلی این بحران سرباز کرده و امیدی به تغییر و بهبود اوضاع بوده است، طبقه حاکم به همراه برخی از نخبگان جامعه، راه حل را در پیوند با استعمارگران و ابرقدرتان دیده‌اند که نمونه‌های بارز آن را در کشورهای مختلف جهان، امروزه شاهد هستیم. بنابراین، دو گروه هستند که ایجاد رابطه را تجویز و پیشنهاد می‌کنند:
– گروه‌اول طبقه سرمایه دار دلال صفتی که ارتباط با آمریکا برای آنها نفع طبقاتی دارد
– گروه دوم که اگر چه جزء طبقه جدید محسوب می‌شوند ولی کمتر منافع طبقاتی دارند و بیشتر ضعف معرفتی دارند، از روانشناسی تاریخی و قائل بودن به اصل ابویّت و آمریّت برای آمریکا رنج می‌برند و سنگ ارتباط را به سینه می‌زنند.
این گروه به همراه برخی از افراد دیگر بیان می‌دارند که با شناخت و اهمیت روابط اقتصادی بین‌المللی برای دستیابی به اهداف ملی، هرچه کشوری بزرگتر و قوی‌تر باشد، نیاز به دادوستدهای بین‌المللی بیشتری دارد و لذا ایران شدیدا به روابط اقتصادی بین‌المللی و بخصوص رابطه با کشورهای بزرگ صنعتی و دارای سرمایه و قدرت و فناوری مثل آمریکا نیازمند است.

این مجموعه در پنج فصل شامل قسمت‌های زیر است:
فصل‌ اول‌: انگیزه‌ها و اهداف‌ آمریکا از داشتن‌ رابطه‌ با کشورهای‌ در حال‌ توسعه‌
فصل‌ دوم‌: مروری‌ بر تاریخ‌ رابطه‌ آمریکا با کشورهای‌ در حال‌ توسعه‌
فصل‌ سوم‌: مروری‌ بر تاریخ‌ رابطه‌ آمریکا با جهان‌ اسلام‌
فصل‌ چهارم‌: مروری‌ بر تاریخ‌ رابطه‌ آمریکا با ایران‌ قبل‌ و بعد از انقلاب‌
فصل‌ پنجم‌: ارزیابی‌ رابطه‌ ایران‌ و آمریکا از منظر اقتصادی‌ و …