بمبهای شیمیایی، میکروبی و آثار مخرب آن
آنچه کشورهای دیگر از وحشت سلاحهای شیمیایی و میکروبی میدانند، بر میگردد به سالهای جنگ خلیج فارس، شاید در آن موقع بود که بیشتر مردم دنیا برای اولین بار به آثار فاجعه بار چنین سلاحهایی به گونهای ملموس فکر کردند. اما برای ما ایرانیها، سالها پیش از جنگ خلیج فارس، تجربه رویارویی با سلاحهای شیمیایی و میکروبی پیش آمده بود.
اگر در جنگ خلیج فارس، عراق یک تهدید شیمیایی و میکروبی به شمار میرفت پیش از آن و در طی جنگ عراق ایران ما بارها به طور عملی تجربه تلخ بکارگیری غیر انسانی سلاحهای شیمیایی و میکروبی روی هموطنانمان توسط توسط عراق را به چشم دیدم. با گذشت سالها هنوز انسانهای بسیاری از آثار به جای مانده از بکارگیری چنین سلاحهایی در رنج و عذابند. هماکنون در دنیای مدرن به هنگام وقوع جنگ، یک پارادوکس عجیب نمایان میشود. هرکسی که جنگ را فقط یک بار تجربه کرده باشد، از میزان کشتار و تخریبی که با مقیاس وسیع در آن رخ میدهد، برای همیشه آگاه خواهد بود.
انسانها در یک چشم به هم زدن با شلیک گلولهها، خمپارهها، نارنجکها و انفجار مینهای ضد نفر کشته میشوند و این کشتار با بکارگیری بمبارانهای هوایی، شلیک توپخانهها و موشکها، حجم گسترده تری پیدا میکند. از سویی دیگر، ساختمانها، کارخانهها و شهرها هم نابود میشوند. علیرغم وجود یک هرجومرج و بهم ریختگی، جنگ در دنیای مدرن از قوانینی تبعیت میکند. قوانینی چون عدم حمله به مناطق مسکونی و یا کمک به اسیران جنگی از این دست است. اگر چه ما به خوبی می دانیم که این قوانین هر از گاهی کاملا شکسته میشوند، ولی در هر صورت وجود دارند. سلاحهای شیمیایی اولین بار در جنگ جهانی اول به کار رفت، پس از آن ملل جهان سریعا و در یک اقدام هماهنگ بکارگیری چنین سلاحهایی را ممنوع اعلام کردند.
اگر چه در هر صورت جنگ چیزی ناخوشایند و نامطلوب است ولی چنین تفسیر شد که بکارگیری بمبها و گلولهها و مواد منفجره در یک نبرد، یک بحث است و ایجاد و به حرکت درآوردن ابری از مواد شیمیایی مرگ بار بحثی دیگر. در هنگام استفاده از سلاحهای شیمیایی، مکانیسمهای کنترل و پیشگیری بسیار ضعیف تر اعمال میشوند. اقدام بین المللی برای منع بکارگیری چنین سلاحهایی مشخصا در ابتدای سال ۱۹۲۵ آغاز شد. بیشتر کشورهای جهان در این سال پروتکل منع بکارگیری سلاحهای خفه کننده، سمی و دیگر سلاحهای ایجاد کننده گازهای شیمیایی و میکروبیولوژی را امضاء کردند.
متاسفانه تروریستها و یک سری از کشورها به این معاهده بین المللی احترام نگذاشتهاند و دقیقا به همین علت است که پرونده بکارگیری سلاحهای غیرمتعارف شیمیایی و میکروبی بر روی شهروندان بیگناه همچنان بازمانده است.
سلاحهای شیمیایی و میکروبی بعنوان سلاحهای «کشتار جمعی» شناخته میشوند و این از نظر در رده بمبهای هستهای قرار میگیرند! یک حمله شیمیایی یا میکروبی کارآمد میتواند براحتی هزاران نفر را در کمتر از چند ساعت از بین ببرد. در تعریف سلاحهای شیمیایی باید بگوییم آن سلاحی است که هر نوع محصول شیمیایی را که برای کشتن انسان هاست، به کار میبرد. اولین سلاح شیمیایی که در جنگ بکار رفت، ماده «گاز کلرین» را در خود داشت. گاز کلرین باعث تخریب و سوزاندن بافت ریه میشود. کلرین ماده عجیب و غریب شیمیایی نیست. اغلب سیستمهای تصفیه آب امروزه از آن برای کشتن باکتریها استفاده میکنند. این ماده را براحتی میتوان از نمک خوراکی به دست آورد. در جنگ جهانی اول، ارتش آلمان هزاران کیلو از این گاز را برای ایجاد ابری که باد آن را بر فراز نیروهای دشمن ببرد، بکار برد. سلاحهای شیمیایی امروزی بر گسترش ابعاد کشتار انسانها متمرکز است. به عبارتی دیگر، سلاحهای امروزی با بکارگیری ماده شیمیایی اندکی، قدرت کشتار مخوفی پیدا کردهاند. در بسیاری از این سلاحها مواد شیمیایی بکار میرود. وقتی ما در خانه اسپری حشره کش و یا در باغ از سموم دفع آفات استفاده میکنیم در واقع به نوعی در حال بکارگیری سلاحهای شیمیایی علیه حشرات هستیم.
بسیاری از ما تابحال سعی کردهایم، تصور کنیم که یک سلاح شیمیایی به صورت بمب یا موشک که مقادیر عظیمی از مواد شیمیایی سمی را بر فراز یک شهر رها میسازد، چگونه عمل میکند. در سال ۱۹۹۵ میلادی (۱۳۷۴ خورشیدی) گروه تروریستی «آیوم شینریکیو» گاز «سارین» را که یک گاز اعصاب است، در متروی توکیو ژاپن بکار برد. در اینجا ابدا از بمب و موشک خبری نبود. بلکه تروریستها از قوطی کوچکی با قابلیت انفجار برای پخش کردن گاز در مترو استفاده کردند. یک سلاح بیولوژیکی از قابلیت بیماریزایی باکتریها، ویروسها و یا در برخی موارد، سموم بدست آمده از آنها، استفاده میکند. ریختن کود و یا فضولات انسانی به چاه آب یک شهر نمونه کوچکی از نوعی بکارگیری سلاحهای بیولوژیکی است. چرا که کود انسانی یا حیوانی دربرگیرنده باکتریهایی است که از راههای مختلفی میتوانند کشنده باشند.
در قرن هجدهم میلادی بسیاری از سرخپوستها در آمریکا به دلیل آلوده بودن چادرهای اهدایی به آنها، دچار بیماری آبله شدند. یک سلاح بیولوژیکی امروزی با بکارگیری گونهای از باکتری یا ویروس قابلیت کشتار هزاران نفر را دارد.
مواد شیمیایی ترسناک
یک حمله شیمیایی کارآمد از مواد شیمیایی استفاده میکند که حتی در اندازههای کم برای انسانها فوق العاده سمی و کشنده باشد. شایعترین مواد شیمیایی ترسناکی که در سلاحهای شیمیایی بکار میروند، به شرح زیر است:
۱. سارین: یک عامل عصبی است. بدین مفهوم که وقتی وارد بدن شد، در سیستم ارتباطی سلولهای عصبی انتقال پیام بین رشتههای عصبی میشود، اختلال ایجاد میکند. سارین یک ممانعت کننده «استیل کولین استراز» است. بدین صورت که آنزیم «استیل کولین استراز» را از بین میبرد. این آنزیم توسط سلولهای عصبی برای پاک شدن «استیل کولین» در فضای بین دو رشته عصبی ترشح میشود. وقتی یک سلول عصبی به سلول عصبی دیگر پیام میفرستد تا مثلا کاری نظیر انقباض عضلانی صورت گیرد، این کار یعنی انتقال پیام را با استیل کولین انجام میدهد. بدون «استیل کولین استراز» که برای پاک کردن استیل کولین بکار میرود. عضلات بطور غیرقابل کنترلی منقبض میشوند.
وقوع این امر در عضله دیافراگم و عضلات حلق میتواند به خفگی منجر شود. شاید بتوان گفت که سارین ترسناکترین عامل شیمیایی است چون براحتی میتواند توسط تروریستها برای حملات غیرمنتظره در مکانهای پرجمعیت بکار رود. همان اتفاق تلخی که در متروی شهر توکیو به وقوع پیوست و باعث مجروح شدن صدها نفر و کشته شدن ۱۲ نفر شد. ساختن سارین امروزه دیگر دشوار نیست و باید دانست که ورود یک میلیگرم از آن به ششها باعث مرگ فرد خواهد شد!
۲. VX: بسیار شبیه به سارین است. یعنی عملکرد مشابهی با آن دارد ولی سمیتر است! یک میلیگرم از آن بر روی پوست میتواند به مرگ فرد منجر شود.
۳. گاز خردل: تاریخچه این گاز به جنگ جهانی اول برمیگردد. این گاز باعث پدید آمدن تاول بر روی پوست و نابودی بافت ریه میشود. ده میلیگرم از این ماده اگر وارد ششهای یک نفر شود، او را از پا در خواهد آورد.
۴. لویسیت: شبیه گاز خردل است و یک عامل تاولزا بشمار میرود. تاریخچه استفاده از آن مانند گاز خردل به جنگ جهانی اول برمیگردد. یکی از بزرگترین مشکلات رویارویی با این عوامل خطرناک شیمیایی این است که اجرای تدابیر حفاظت شخصی در برابرشان بسیار دشوار است. در صحنه نبرد که سربازان به ماسکهای ضدگاز و لباسهای حفاظتی، به هنگام حملات شیمیایی و میکروبی مجهزند، این تدابیر آسوده به نظر میرسند ولی اجرای این تدابیر در یک شهر پرجمعیت به فرض آگاه بودن از مثلا یک حمله موشکی VX فوق العاده دشوار است.
مواد بیولوژیکی ترسناک
از راههای بسیاری میتوان حملات بیولوژیکی را ترتیب داد و از عوامل بیماریزای بسیاری استفاده کرد ولی آنچه که در ادامه میآید، مهمترین و خطرناک ترین عوامل بیولوژیکی هستند:
۱. سیاهزخم: عامل بیماری سیاه زخم یک باکتری است. این باکتری به پوششی مجهز است که میتواند به آن، طول عمر بیشتر ببخشد. اگر باکتریهای پوششدار به ششهای فردی راه پیدا کنند، شروع به تکثیر کرده و با تولید سم، فرد را از پا درمی آورند.
۲. آبله: عامل بیماری آبله یک ویروس است. این ویروس تا پیش از ریشه کن شدن به واسطه واکسیناسیون وسیع، در قرن بیستم جان بسیاری را گرفت. این ویروس در سطح کره زمین ریشه کن شده و تنها بازماندههای آن در آزمایشگاههای بسیار حفاظت شده دو کشور روسیه و آمریکا نگهداری میشود. هماکنون این وحشت وجود دارد که شاید تروریستها آمادگی پخش کردن گونههای جدیدی از آن را داشته باشند. مشکل اصلی آبله برخلاف سیاه زخم، قابلیت سرایت فوق العاده بالای آن است. ویروس آبله به سرعت در همهجا پخش شده و براحتی انسان را میکشد. چهل درصد از کسانی که به این ویروس آلوده میشوند، در عرض دو هفته خواهند مرد! از همه بدتر اینکه هیچ درمان کارآمدی برای مقابله با آن وجود ندارد. حفاظت اصلی در برابر ویروس آبله همان واکسیناسیونی است که به ریشه کنی آن انجامید.
۳. سم «بوتولین»: باکتری «بوتولین» سمی تولید میکند که این سم در اندازه بسیار بسیار کمی به طرز حیرتانگیزی میتواند کشنده باشد. یعنی حتی اگر به میزان یک میلیاردم گرم باشد. این سم از آزادسازی مواد شیمیایی که توسط سلولهای عصبی و برای انقباض و عملکرد درست عضلات صورت میگیرد، جلوگیری میکند. به همین علت فلج کامل رخ میدهد!
۴. ویروس «ابولا»: این ویروس در عرض یک هفته قربانی خود را از پا درمیآورد و در نتیجه تماس مستقیم با فرد مبتلا سرایت پیدا میکند. باید توجه داشت که برای ایجاد آثار مخربتر، منابع غذایی میتوانند هدف حملات باشند. اخیرا بیماریهای منتقل شده از راه غذا در اروپا بسیار مشکلزا بوده است. در چند سطر قبل از هشت عامل خطرناک و دلهرهآور شیمیایی و بیولوژیکی سخن گفته شد. اما باید بدانیم که دهها عامل کمتر شناخته شده دیگری هستند که تنها چون سمیتر نبودند و قابلیت گسترش بیشتری نداشتند، از آنها سخنی به میان نیامد.
سه راه عمده که برای انتقال و گسترش عوامل شیمیایی و بیولوژیکی جهت آلوده کردن تعداد بسیاری از انسانها وجود دارد، عبارتند از: هوا، منابع آب شهری، منابع غذایی.
ترسناک ترین سناریو، گسترش این عوامل از طریق هواست. در پایان، حوادث هراسناکی که میتواند در اثر بکارگیری عوامل شیمیایی یا میکروبی رخ دهد، به زبانی ساده فهرست میشود:
– یک بمب یا یک موشک منفجر میشود و عامل شیمیایی و یا میکروبی درون خود را در سطحی وسیع پراکنده میکند.
– یک هواپیما عوامل شیمیایی یا میکروبی را بر سطح یک شهر فرو میریزد.
– یک ماشین یا کامیون عوامل شیمیایی یا میکروبی را به صورت افشان در سطح خیابان و در مناطق پرجمعیت اسپری میکند.
– بمبهای کوچک یا قوطیهای اسپری که در محلهای پرجمعیتی چون متروها، استادیومهای ورزشی و مدرسهها محتوی مرگ بار خود را آزاد میسازند.