دست یافتن به آتش و تهیه آن، از رویدادهای مهم تاریخ بشریت است که سهم زیادی در پیشرفت انسان‌ها در راه تمدن داشته است. در طی یک میلیون سالی که از عمر بشر می‌گذرد، بزرگترین پیروزی و موفقیتی که نصیب انسان شد، سخن گفتن و کشف آتش است که صنعت با پیدا شدن آتش امکان‌پذیر گشت. انسان با دیدن صاعقه و آتش گرفتن جنگل‌ها و موارد مذاب آتشفشان‌ها با آتش آشنایی پیدا کرده است ولی تهیه آن بوسیله خود او مدت‌ها به طول انجامید. انسان با مالش قطعات چوب و سنگ‌ها بر روی یکدیگر موفق به تهیه آتش شد و توانست بر تاریکی غلبه و از آن هراس نداشته باشد.
فردوسی در شاهنامه در خصوص پیدایش آتش، چنین می‌نویسد؛

روزی هوشنگ پادشاه پیشدادی با لشکریان خود در سر راه ماری را دیدند، سنگی بر گرفت و به سوی مار فکند و آن سنگ بر سنگی دیگر خورد و از میان دو سنگ آتشی پدید آمد و مرمان افروختن آتش را از این پیشامد فراگرفتند و از آن پس با زدن سنگ بر سنگی دیگر، آتش را پدید آوردند.

آتش سبب پیدایش هنر غذا پختن گردید و هزاران نوع موارد غیرقابل خوردنی، قابل خوردن شد و انسان دیگر مجبور نبود که گوشت خام حیوانات را مصرف نماید. بوسیله آتش، انسان توانست فلزات را ذوب کند و به عالم صنعت و سازندگی وارد شود و این یکی از گام‌های بزرگی است که انسان در راه تمدن برداشته است. برای انسان‌ها، آتش به اندازه‌ای پرسود و شگفت‌آور بوده که آن را چون یکی از خدایان ستایش می‌کرده است؛
مصری‌ها چون خورشید را ستایش می‌کردند، محققا به آتش که مظهری از روشنایی خورشید بوده، احترام می‌گذاشتند و گاهی برای آتش، جشن‌های مخصوص به پا می‌کردند. آتش در نزد هندیان نیز مورد احترام بوده است و در کتاب مقدس، «برهمنان آگنی» پروردگار آتش است. چینی‌ها خدایی داشتند به نام «تسئووانگ» که مظهر آتش بوده است و در هر خانه‌ای تصویر یا مجسمه‌ای از آن وجود داشت. در نزد یونانیان خدای آتش پسر «زئوس» است. رومیان آتش را ستایش می‌کردند و خدایی به نام «وستا» داشتند که همواره در معبد وستا برافروخته بود. حافظین این آتش را دخترانی تشکیل می‌دادند که با شرایط خاصی بوسیله ۲۰ تن از پیشوایان مذهبی انتخاب می‌شدند. این دختران سنشان از ۶ سال کمتر و از ۱۰ سال بیشتر نبوده است!
اگر آتش کشف نمی‌شد، انسان تا پایان حیات خود پای بند سنگ و استخوان و چوب بوده و به همین جهت تمام دسته‌های انسانی برای آتش ارزش و احترام زیادی قائل هستند و آن را یک موهبت آسمانی می‌دانند و از این جهت معابدی برای ستایش آن ساخته‌اند.
ایرانیان قدیم برای حفظ و مراقبت از آتش، معابد و آتشکده‌های زیادی برپا می‌کردند و معتقد بودند که نباید این مظهر خدایی خاموش شود. احترام به آتش از دوران باستان تاکنون معمول بوده است و هنوز در اغلب جوامع انسانی بخصوص در میان زرتشتیان مقام و منزلت خاصی دارد.
آثار احترام به آتش، هنوز در بین بسیاری از مردم جهان باقی است. در کلیسای کاتولیک، همیشه چراغی افروخته است. یهودیان شمعدان‌هایی در منزل خود دارند که دارای ۷ شاخه است و در روزهای عید، آن را روشن می‌کنند. چینی‌ها هرکس از اهل خانه بمیرد، چراغ مخصوصی برایش درست می‌کنند و سال‌ها آن را روشن نگه می‌دارند.
در بعضی از قبایل ایران، آتش مقدس است و بدان سوگند می‌خورند. در بیشتر خانه‌ها، شب‌های جمعه چراغ را تا بامداد روشن نگه می‌دارند و در سر سفره عقد نیز شمع و شمعدان می‌گذارند. در بعضی روستاها پس از مردن یک نفر از اهل خانه، تا سه شب چراغ را خاموش نمی‌کنند. در جشن تولد به تعداد سن شخص، شمع روشن می‌کنند … همه این آداب دلیل احترام به آتش است.
آتش در نزد ایرانیان بیش از سایر مردم جهان مورد احترام بوده است. گزنفون در این باره می‌نویسد: آتش و آب مظهر برخی از پروردگاران ایرانیان بوده است.
هرودوت می‌نویسد: سوزاندن لاشه نزد ایرانیان گناهی بزرک شمرده می‌شود، چون آتش را که مقدس است آلود می‌کند.
استرابون می‌نویسد: به نظر ایرانیان دمیدن به آتش گناه است و سوگند ایرانیان در برابر آتش بسیار مهم بوده است.
در دوره ساسانیان، آتشدان علامت ملی بوده و بر روی سکه‌ها نقش گردیده است. امروزه مردم ایران در شب چهارشنبه آخر سال، آتش روشن می‌کنند و در گذشته که از چراغ نفتی استفاده می‌کردند هنگام روشن کردن چراغ، صلوات می‌فرستادند.
زرتشتیان کنونی در آتشکده، آتش را همیشه روشن نگاه می‌دارند و موبدان در وقت خواندن اوستا در مقابل آتشدان پارچه‌ای به نام پتام، جلوی دهان خود را می‌بستند که آتش آلوده نشود!

علت ستایش آتش
در حکمت اشراق نور، اثر حقیقی وجود است، چون مهر و محبت و سایر عواطف همگی از نور ساطع می‌شوند. حرکت نیز از نور و سکون از ظلمت است. آتش در پرستشگاه‌ها واسطه و رابط با عالم روحانی بوده و دعاهای بشر را با شعله‌های خود که به منزله بال‌های آتشین است، بسوی آسمان می‌برد. به عقیده ایرانیان آتش مخلوق اهورامزدا بوده و آنچه آفریده اوست، باید محترم شمرده شود.